Maandag 9 u.
21 Dec[ember] '91
Mane,
Gij hadt gezworen me niet te schrijven vóoraleer ge weer eens van mij hooren mocht. En... ik had juist hetzelfde gezworen. Mijn stilzwijgen kwetst u, zegt ge; en míj het uwe?
Overigens, ik had u weinig te vertellen. Sedert de revue bleef ik thuis zitten, en las zeer veel: Besproken Plaatsen, van Simons;[1] La Curée, van Zola;[2] Les Possédés (2 groote bundels) van Dostojevsky;[3] Les Etapes de la Folie & Un Coeur faible van idem;[4] Les Apparus dans mes chemins, van Verhaeren;[5] en Croquis parisiens, van J.K. Huysmans.[6] Daarenboven heb ik me nog bezig gehouden met mijn Pamfletten,[7] en een voordracht voorbereid over het Vlaamsche Lied.[8] Ik heb nog den tijd gevonden om op mijn'n smikkel te vallen en mijnen duim te verstuiken. Vandaag 21 Dec[ember] begin ik mijn roman te schrijven[9] (op maat : twee bzden per dag).
Sedert Vrijdag heb ik niets meer uitgericht. Ik was bij Léo niet meer geweest, en had reeds twee brieven van haar ontvangen, toen ik me Vrijdag naar de Schouwburgstraat begaf. Ik vond Leo in haar bed, met de pleuris, lijdend aan hevige koorts. Ik dacht haar te vinden, altijd vroolijk en "bonne fille", en, eens de deur opengedraaid, zag ik haar liggen, zeer bleek, met kleurlooze lippen, zwartomringde oogen,
[2]
een band rond het voorhoofd en het haar verstrooid. Ze had meermalen naar mij gevraagd in den loop van den dag, en dacht dat ik niet meer komen zou. Toen ik binnenkwam, kon ze geen woord uiten, en snikte op hartverscheurende wijze.
Ik bemin haar bijna, nu dat ik haar zoo zwak & zoo zacht zie, verfijnd door de ziekte, met haar stille, kwijnende, kermende stem. Sedert een week heeft ze niet meer kunnen slapen, en blijft den heelen dag — en den heelen nacht — weenen, denkend aan haar ouders. Ze is hier heel-en-al alleen. Een vrouw brengt haar het eten & de medicamenten, en ik slijt, op haar droevig kamerken, den namiddag & den avond door, lezend of leergangen herschrijvend.
Ze denkt dat ze zeer slecht is, en heeft een ijselijken schrik van den dood. Gisteravond wilde ze me niet laten weggaan, en greep koortsig mijn handen vast; zij beeldde zich in dat ze den nacht niet meer zou kunnen doorbrengen. Ik moedigde haar een weinig aan, en gaf haar een steek morphine. Ze is tien minuten stilzwijgend gebleven, zonder mijn handen los te laten, met haar moeilijke en suizende ademhaling. En toen ze zag dat ik de oogen vol tranen had, begon ze weer te snikken, roepend: " Mon pauvre Gust! ... Mon pauvre Gust!..." Ik ben weenend weggegaan.
Ik heb den tijd niet u een zeer langen brief te schrijven: ge moet daarom dat slecht voorbeeld niet volgen.
Ik moet nu naar het Congres der Socialisten.[10] Dezen namiddag zal ik den brief Cl[ara] schrijven.
Gust
P[ost Scriptum] — Verschoven tot een volgenden brief: de Italiaansche zaak (Binnen acht maanden vertrek ik waarschijnlijk naar Bologna om daar drie jaar te verblijven!! Drie jaar studie op de Hoogeschool! Italië zien! Alles betaald! in een villa leven, met paard en koets en Jacques Dwelshauvers!![11] Capitaal!! Capitaal!!!!!!...
G[ust]
De couranten hebben u waarsch[ijnlijk] de smeerlapperijen verteld die de revue volgden?[15] Aphorism: de studenten zijn beesten.
Annotations
[2] Emile Zola, La curée. 2de deel van de cyclus Les Rougon-Macquart. Histoire naturelle et sociale d'une famille sous le second empire (Parijs, Charpentier, 1871-1877.
[3] Fjodor Dostojevski, Les possédés, vertaald uit het Russisch door V. Derély (Parijs, Plon, 1886.
[4] Fjodor Dostojevski, Les étapes de la folie, gevolgd door Un coeur faible, vertaald door E. Halpérine Kaminsky (Parijs, Perrin, 1891).
[5] Emile Verhaeren, Les apparus dans mes chemins (Brussel, P. Lacomblez, [1891].
[6] J.-K. Huysmans, Croquis parisiens (Parijs, Henri Vaton, 1880). Gedrukt te Brussel bij Felix Callewaert, die in 1876 reeds Marthe, histoire d'une fille had gedrukt (Brussel, Jean Gay). Het bevatte voornamelijk reeds gepubliceerd werk uit Le drageoir à épices, en uit diverse tijdschriften. In 1886 verscheen een tweede uitgave, vermeerderd met 7 novellen en 1 foto, gedrukt bij Lahure (Parijs), en uitgegeven in april 1886 bij Léon Vanier (Parijs). Zie: Lucien Descaves, Note, bij J.-K. Huysmans, Croquis parisiens. Oeuvres complètes, dl. 8 (Parijs, Les éditions G.Grès et Cie [1929]), p. 199-203. Zie ook J.-K. Huysmans, Lettres inédites à Jules Destrée, ingeleid en geannoteerd door G. Vanwelkenhuyzen (Genève, Librairie Droz, 1967), p. 49.
[8] Hierover werd niets teruggevonden.
[9] Buiten 't leven.
[12] Musotte was een komedie in 3 bedrijven van Guy de Maupassant en Jacques Normand (Parijs, Ollendorf, 1891). Het stuk was in maart 1891 te Parijs in première gegaan in het Théâtre du Gymnase. Zie: Charles Vogel, 'Les grandes premières à Paris', in: La chronique (6 maart 1891). Het werd van 11 tot 29 december 1891 te Brussel gespeeld in het Théâtre du Parc. Zie Puck, 'Au théâtre du Parc. Musotte', in: La chronique (14 dec. 1891), p. 3.
[13] Emile Zola, Le rêve (16de deel van de Rougon-Macquart-cyclus) (Parijs, Charpentier, 1888). De opera Le rêve, op tekst van Louis Gallet naar de roman van Zola en met muziek van Alfred Bruneau, werd voor het eerst te Parijs opgevoerd op 18 juni 1891 in het Théâtre National de l'Opéra. Zie [Anoniem], 'E. Zola. Bibliographie', in: Cahiers de la quinzaine. Textes et commentaires Emile Zola, 4de reeks, nr. 5 [geen datum], p. 129. Het stuk liep te Brussel in de Muntschouwburg van donderdag 12 november 1891 tot zondag 31 januari 1892. Zie La chronique van 12 nov. 1891 - 31 jan. 1892) passim. Zie ook L'art moderne, XI, nr. 46 (15 nov. 1891), p. 363-365. Naar rechtgeaarde Brusselse zeden uit die tijd werd tijdens diezelfde periode ook een parodie van de opera opgevoerd, namelijk Le cauchemar, in het Théâtre des Galeries (4-8 dec. 1891). Zie La chronique van 4 en 8 dec. 1891).
[14] La fille de Fanchon la vielleuse was een "opera comique" in 3 bedrijven van Liorat, W. Busnach en Fontény, met muziek van L. Varney. Hij werd van 11 dec. 1891 tot 2 februari 1892 met groot succes gespeeld in het Théâtre des Galeries te Brussel. Zie La chronique van 8 dec. 1891 - 2 febr. 1892) passim.
[10] Van zondag 20 tot dinsdag 22 december 1891 had in het Brusselse Volkshuis een internationaal congres van socialistische studenten en oudstudenten plaats, waaraan behalve uit België ook afgevaardigden uit Frankrijk, Nederland, Italië, Oostenrijk, Zwitserland, Engeland, Rusland, Bulgarije, Roemenië en Denemarken deelnamen. Duitsland was niet vertegenwoordigd omdat — zoals blijkt uit een brief van Karl Liebrecht aan de organisatoren — tegen eventueel deelnemende studenten sancties zouden getroffen worden, b.v. uitwijzing uit de hogeschool. Zie het artikel 'Le congrès international des étudiants socialistes à Bruxelles', in: Le peuple van 21 december 1891. Het congres boog zich over een aantal problemen i.v.m. de sociale functie van de universiteit in de samenleving, de plaats van de studentenbeweging in de socialistische strijd, het vrijmaken van de wetenschappelijke stellingname van politieke en religieuze doctrines, en de gelijkstelling van mannen en vrouwen, vooral in het onderwijs.
Van de Belgische deelnemers werden de namen geciteerd van o.m. Louis de Brouckère, Emile Vandervelde, Hector Denis, Herman Koetlitz en Guillaume Degreef. Prof. Pergameni van de ULB liet zich verontschuldigen in een brief waarin hij uitdrukking gaf aan zijn sympathie voor het congres. Zie daarvoor het eerder vermelde artikel in Le peuple.
Tijdens de ochtendzitting van maandag 21 december 1891, die plaatsvond onder voorzitterschap van de Roemeen G. Diamandi en waar Vermeylen zich na deze brief heen spoedde, werden de vraagstukken besproken en resoluties aangenomen betreffende (a) de vernieuwing van de universiteit (aanpassing aan de noden van een democratische samenleving; beheer in handen van studenten, oudstudenten en professoren; inrichten van rondreizende universiteiten en het openstellen van de universitaire collecties voor iedereen; gratis onderwijs op alle niveaus; vervanging van het ex cathedra-onderwijs door laboratoriumwerk en seminarieoefeningen; inrichten van hoger onderwijs voor sociale wetenschappen; eis tot volledige onafhankelijkheid van de universiteiten t.o.v. alle mogelijke politieke, religieuze of andere aan het onderwijs vreemde autoriteiten) en (b) het oprichten van verenigingen ter bevordering van de wetenschaps- en kunstappreciatie in de schoot van de arbeiderspartijen (inrichten van artistieke avonden en tentoonstellingen in de arbeiderslokalen; uitgeven van passende boeken en brochures, organiseren van lessencycli op basis van een samenwerking tussen studenten en arbeideis. Zie Le peuple van 21 dec. 1891, 23 dec. 1891, 24 dec. 1891 en 25 dec. 1891. Zie ook [Anoniem], 'Chronique universitaire. Le congrès international des étudiants et anciens étudiants socialistes', in: Revue universitaire, II (1891-1892), nr. 4 (15 jan. 1892), p. 160-164.
In verband met de problematiek van een meer maatschappijgericht hoger onderwijs op het einde van de 19de eeuw in België, zie W. van Rooy, 'L'agitation étudiante et la fondation de l'Université Nouvelle en 1894', in: Belgisch tijdschrift voor nieuwste geschiedenis, VII, nr. 1-2 (1976), p. 197-241.
[11] Jacques Dwelshauvers studeerde, met een beurs van de J. Jacobsstichting, van oktober 1891 tot het einde van het academiejaar 1896-1897 geneeskunde aan de universiteit van Bologna. Hij legde evenwel geen eindexamens af. Ook Vermeylen kon als kandidaat in de letteren en wijsbegeerte met diezelfde beurs gedurende 3 jaar zijn studies te Bologna verderzetten. Hij heeft van die gelegenheid echter nooit gebruik gemaakt.
[15] Hoe 'schandelijk' de studenten zich in die tijd konden gedragen, kan men nalezen in artikelen als 'Chronique des faits-divers. Terrible bagarre', in: La chronique van 10 dec. 1891), p. 2-3; 'La bagarre de la rue Saint-Laurent', in: La chronique van 11 dec. 1891, p. 2-3 en 'Carnet du réporter. Bagarre d'étudiants', in: L'indépendance belge van 12 dec. 1891, p. 2.
