In mijn, actualiteits-halve, wellicht wat snel geschreven artikeltje [1] deed ik niet genoegzaam de lichtzijde van Gittens' gewrocht uitschijnen,[2] dat is mogelijk. Wat echter mijn meening over het historisch drama betreft, en mijn voorkeur voor eigengeleefde, in de ziel des tijds geputte werken, daarbij denk ik te moeten blijven, en dat heb ik op de proef, die ik eergister ontving, in een nieuwbijgevoegden zin, naar ik meen, duidelijker gemaakt.[3] Eruditie, oudheidkunde, klinkklank van wapenfeiten, keizers die min of meer historieke speeches houden, operette-gendarmes en alles wat tot ijdel geflonker met kostumen en decoraties aanleiding geeft verhoogt voor mij niet voor geen zier de ware kunstwaarde van een tooneelwerk. Eenvoud zal toch steeds in alle kunst de hoogste verdienste blijven. Daarom bevalt mij in Gittens' werk het meest de psychologisch goed bestudeerde scène tusschen d'Argenson en Napoleon[4] en hecht ik weinig prijs aan de gekaptstrooiachtige tooneelen van den 1n akt en de wel wat gezochte, Sardou-achtige[5] effekten van den Dies Irae op het einde.

Volgens mij moet een hedendaagsch artist alleen zijn bezieling zoeken in wat hèm rechtstreeks trof; niets mag zich, voor de artistieke bevruchting, stellen tusschen hem en de natuur; hij mag geen su[b]jekt gaan zoeken in een dood boek, maar wel het putten aan de levende bron der natuur, zooniet zal altijd iets van het stoffige, bibliotheek-achtige aan zijn schepping kleven. 'k Neem aan, dat men het talent bezitte ons een verleden tijd met schijn van waarheid te verbeelden.

Maar waar zijn de middelen van contrôle? En waar blijft de groote de éénige eisch, de Kunst-eisch, die zich niet om wetenschap bekommert? 'k Ben niet uitsluitend, maar ik ben toch vrij, n[iet] w[aar], voor mij persoonlijk te verkiezen een kunstwerk dat ik toetsen kan aan mijn eigen bevindingen, waarin ik mijn eigen ziel voel trillen en niet die van luî die voor honderd jaar leefden, iets dat de schrijver toch zelf niet zag of hoorde en dus maar op gezag en gehoor van anderen mij diets maakt.

Deze orde van denken pas ik ook toe op de schilderkunst. Het historische genre schijnt mij verouderd te zijn en niet meer te kunnen verjongen. Van Uhde — 'k las Francks art[ikel] met vrucht,[6] zooals Gij ziet — vond geen ander middel om te treffen dan 19eeuwsche moderne boeren van zijn Bijbelsche Joden te maken.

"Slechts wat de kunstenaar zelf voelde mag hij weergeven." Ik kan mis zijn, maar....

Ik zal in ieder geval aan 't artikeltje kuischen zooveel mij noodzakelijk voorkomt en vooral een paar harde uitdrukkingen milderen.