Dinsdag 21 Juli 1891
Allerbeste der besten!
Heb ik u tot hiertoe beste genoemd, dat wilde waarlijk voor mij zeggen: gij zijt de beste. Vindt ge nu dat opschrift wat versleten, lijk het koningshoofd op een muntstuk dat sedert lang alle boerenmarkten rondreist, goed, we zullen dat veranderen. De letter weze wat ze wil, ge weet toch altijd wat er steekt in den geest van 't opschrift, niet waar, houwe?
Het blinde Schiksel heeft me nog een schoon pert gebakken; mijn tandvleesch was bijna genezen, maar 's nachts beet ik in 't opgezwollen vleesch van mijn kaak: nieuwe ontsteking en koorts, mijn smoel weeral vol gestolten bloed. De tandentrekker pootelde daar twee uren aan, maar gisteren begon het ding weêr te bloeden. Voor 't oogenblik is mijn pijn uit. Ik wacht de gebeurtenissen af, lijk Gladstone en Sadi Carnot.[1]
We moeten ons nu ernstig bezig houden met de eerste vertooningen in den Cirkschouwburg.[2] Met welk stuk van Ibsen begonnen? In ieder geval, niet met Hedda Gabler, [3] dat zou zeer onbehendig zijn. Dat stuk is onbegrijpelijk indien men Ibsen niet kent; Van zijn sociale stukken zijn er maar twee die er zouden door kunnen (en nog, met die voorzorg van inleidingsvoordrachten): 1) Spooken[4] — 2) de Wilde Eend.[5] De staatkundige stukken zouden misschien rapper gevat worden, maar ze staan zoo hoog niet. 3) De Steunp[ilaren]
[2]
der Maatsch[appij],[6] Een 4) Volksvijand,[7] de Bond der Jeugd,[8]...
We zouden moeten nr 1), 2), 3) of 4) kiezen. Wat denkt ge er van? Voor een vertooning is dat te weinig: Er zal een stukje[,] éen bedrijf[,] daarbij moeten gespeeld worden.[9] Wat?
Georg[es] Dwelshauvers is weêrgekomen van Heidelberg[10] (het hoofd vol van Göthe dien hij grondig gestudeerd heeft), en raadt me met den Volksvijand te beginnen. Hij zal zich met de zaak bezig houden, "indien men hem niet verveelt terwijl hij wijsbegeerte studeert".
Jaak Dw[elshauvers] zal alles doen wat hem mogelijk is om ons te helpen.[11]
Ik heb het boekje van Sarolea over Ibsen gekocht: "Etude sur la Vie et l'Oeuvre".[12] Ik zal u dat opsturen zoodra ik het gelezen heb. Daarbij zult ge een volledige bibliographie over Ibsen vinden.
Kent ge het werk dat in Holland geschreven werd over H[enrik Ibsen]?[13]
Lodewijk Mortelmans — die hooger en steeds hooger stijgt in mijn bewondering — zal den prijs van Rome niet hebben.[14] Die smeerlappen van de jury laten zich niet bewegen door de kunst van een gewrocht. Wie veel bescherming heeft wordt bekroond. Men moet overigens ook iets aan iedere stad geven (sic). Als Antwerpen twee of drie maal den prijs behaalt, dan teekent Gent protest aan, en vice-versa. Ditmaal zal P. Lebrun den prijs hebben.[15]
Ik heb voor 't oogenblik niets gereed, wat letterkunde betreft (herinner u m'n examen). Ik moet me nu aan 't werk zetten, en binnen eenige dagen zult ge drie of vier gedichten ontvangen voor de Vl[aamsche] School.[16]
In ieder geval, ik vind het altijd raar, een letterkundig werk
[3]
met teekeningen op te luisteren. Die bloedschendige koppeling van dichter en schilder, die paring van twee verschillende geesten om één sensatie weêr te geven!!! Wel, kerel, de prijs van een gedicht steekt in al wat dat gedicht niet zegt, het lieflijkste is wat in een droomerigen nevel gelaten wordt, wat de dichter laat raden, enz.
Rien de plus cher que la chanson grise
Où l'indécis au précis se joint.
Où l'indécis au précis se joint.
(P[aul] Verlaine)[17]
En daar komt een penseel of een potlood zijn materieele nauwkeurigheid bijvoegen! ... Geloof me, laat de prenten en "beeldekens" voor het roman-feuilleton. Spreek hiervan met Van Aken, ik ben zeker dat hij het eens zal zijn met mij.
En ons reis naar Holland? Zend me een bepaald antwoord.
Ik zal omtrent de 100 ballekens bezitten.
Gaan we naar Gent,[18] ja dan neen. Hebt ge een correspondentie?
Het lezen van "Là-Bas"[19] heeft me enorm veel doen denken. Ik droom aan[*] een naturalisme dat niet alleen het groffe stoffelijke van de dingen zou schilderen, maar om-zoo-te-zeggen de ziel van alles wat bestaat zou weêrgeven. Ik droom aan een kunst die te zamen, in al haar details en tot den grond toe, èn naturalistisch èn idealistisch zou wezen, een soort van naturalisme dat dieper zou kijken dan die school tot nu toe gedaan heeft. "Het geheim is overal rond ons" heeft Van Lerberghe me gezegd.[20] Het naturalisme heeft dat geheim nog niet weêrgegeven, en is te materialistisch. "L'idéal n'est pas de disséquer des dessous de nombril",zegt Huysmans.[21] Men zou moeten de waarheid van het document houden, de juistheid van de taal, maar men zou alles niet moeten uitleggen door de stof,
[4]
door de zinnen, men zou niet eeuwig moeten ronddraaien in instinct, bronst, natuurdriften, enz. Ge vat misschien niet veel van wat ik vertel, want ik leg het slecht uit. Ik hoop daarover een artikel te schrijven voor den Ned[erlandschen Spectator].[22] In ieder geval, die Kunst, die ik graag het Supranaturalisme zou noemen, is geen nieuwigheid. Dostojewsky heeft die wel verstaan, en vooral de Gotieken hebben haar verwezenlijkt. In den vorm zijn ze realist, maar bekijk die gezichten: daar walmt soms hemelvreugde uit, soms ook een smart wranger, dieper dan de natuurlijke. De Gotieken habben de ziel geschilderd. Zij alleen gaan verder dan het vleesch.
Indien ge mijn slecht proza verstaan hebt, antwoord me. En anders... Antwoord me ook maar.
Ik blijf uw houwe
[[In plaats van de handtekening van Vermeylen staat een varkentje getekend.]
Het papier is smerig, maar we beleven een tijdvak van crisis!
Annotations
[1] De betekenis van deze allusie werd niet achterhaald.
[3] Henrik Ibsen, Hedda Gabler (Kopenhagen, Gyldendalske boghandels forlag, 1890. Hedda Gabler was op dat ogenblik het meest recente stuk van Ibsen. In 1891 werd het in het Nederlands vertaald door de dichter C.J. Honigh (Amsterdam, Elsevier, 1891). Deze vertaling ging in première op donderdag 26 februari 1891 en werd gebracht door het Rotterdams Tivoligezelschap van Jan C. de Vos en Willem van Korlaar. Zie 'Berichten', in: De portefeuille, XII, nr. 43 (24 jan. 1891), p. 13 en M.H., 'Tooneel te Rotterdam', in: De portefeuille, XII, nr. 49 (7 maart 1891), p. 9-10.
[4] Henrik Ibsen, Gengangere (1881) bestond op dat ogenblik in twee Franse en twee Duitse vertalingen: H. Ibsen, Les revenants. Drame familial en trois actes, vertaald door R. Darzens (Parijs, Tresse & Stock, 1890); H. Ibsen, Théâtre. Les revenants. La maison de poupée, uit het Noors vertaald door M. Prozor met voorwoord van Edouard Rod (Parijs, Savine, 1889); Gespenster. Familiendrama, uit het Noors vertaald door M. von Borch (Leipzig, Reclam's Universalbibliothek, 1884) en Gespenster. Ein Familiendrama in 3 Akten, Duits van A. Zink (Berlijn, Nordische Bibliothek, XIII, 1890).
[5] Henrik Ibsen, Vildanden (1884) bestond in twee Duitse vertalingen: Die Wildente, vertaald door Ernst Brausewetter (Leipzig, Reclam's Universalbibliothek, 1887) en Die Wildente. Schauspiel in 5 Akten, Duits van M. von Borch (Berlijn, Nordische Bibliothek, VI, 1889).
[6] Henrik Ibsen, Samfundets stötter (1877) bestond in twee Duitse vertalingen: Die Stützen der Gesellschaft, vertaald door W. Lange (Leipzig, Reclam's Universalbibliothek, 1877); Die Stützen der Gesellschaft. Schauspiel in 4 Aufzügen, Duits van Emma Klingenfeld (Berlijn, Nordische Bibliothek, X, 1890).
[7] H. Ibsen, En folkefiende (1882) bestond in twee Duitse vertalingen en één Nederlandse: Ein Volksfeind, vertaald door W. Lange (Leipzig, Reclam's Universalbibliothek, 1883; Ein Volksfeind. Schauspiel in 5 Akten, Duits van M. von Borch (Berlijn, Nordische Bibliothek, XIV, 1890; Een vijand des volks. Tooneelspel in 5 bedrijven, vertaald uit het Noors door Ida Donker, 's-Gravenhage, A. Rössing, 1883.
[8] H. Ibsen, De unges forbund (1869) bestond in twee Duitse vertalingen: Der Bund der Jugend. Lustspiel in 5 Aufzügen, Duits van Adolf Strodtmann (Berlijn, Nordische Bibliothek, IX, 1890; Der Bund der Jugend, vertaald door W. Lange, Reclam's Universalbibliothek, 1881).
[9] In die tijd gaven de schouwburgen meestal nog een eenakter naast een groter stuk met meer bedrijven.
[11] Jacques Dwelshauvers had zich akkoord verklaard om samen met De Bom en Vermeylen deel uit te maken van een comité dat zou kiezen welke stukken door de nieuwe Cirkschouwburg gespeeld zouden worden. Zie brief 55.
[12] Charles Sarolea, Henrik Ibsen. Etude sur sa vie et son oeuvre (Parijs, Librairie Nilsson, 1891). N.a.v. het verschijnen van een Belgische uitgave van het werk van Charles Sarolea (Luik, Vaillant-Carmanne [1891] verscheen een zeer lovende bespreking: [anoniem], 'Bibliographie', Revue universitaire, II, (1891-'92), nr. 2 (15 nov. 1891), p. 82-84. Er werd bij vermeld dat Sarolea op dat ogenblik doctor in de letteren en wijsbegeerte was en tegelijkertijd ook student in de natuurwetenschappen aan de universiteit van Luik.
[13] Over Henrik Ibsen waren op dat ogenblik in Nederland de volgende studies in boekvorm verschenen: Johan Herman Rössing, Henrik Ibsen, Mannen van beteekenis in onze dagen. Levensschetsen, portretten, bijeengebracht door Dr. E. Pijzel, nr. 18 (Haarlem, H.D. Tjeenk Willink, 1887); W.G.C. Bijvanck, Poëzie en leven in de 19de eeuw. Studiën op het gebied der letterkunde (Haarlem, De Erven F. Bohn, 1889), 315-377. Leo Simons' bundel Besproken plaatsen (Amsterdam, Van Holkema en Warendorf, 1891), waarin 7 hoofdstukken over Ibsen opgenomen werden, verscheen pas in de herfst van 1891. Meer bibliografische gegevens over in Nederland verschenen publikaties van Ibsen voor 1891 zijn te vinden in: B.A. Meuleman, Ibsen en Nederland. Critische en bibliografische gegevens in chronologische volgorde bijeengebracht (Den Haag, Van Stockum en zoon, 1931).
[15] Vermeylens voorspelling werd bewaarheid. Het volksbelang van 19 sept. 1891 meldt dat de eerste prijs met 4 stemmen tegen 3 werd toegekend aan Paul Lebrun uit Gent. De tweede prijs ging in ex aequo naar Carl Smulders uit Maastricht en naar Guillaume Lekeu uit Verviers, die deze prijs echter weigerde. Jozef van der Meulen, eveneens uit Gent, kreeg een eervolle vermelding. De stad Gent zou haar beide gelauwerde musici op maandag 21 sept. 1891 een feestelijk onthaal aanbieden. Zie ook Joris de Bom, 'Ons muzikaal leven', in: De Vlaamsche School, nr. IV (1891), p. 172. Paul Lebruns bekroonde cantate Andromède werd op 25 oktober 1891 te Brussel opgevoerd ter gelegenheid van de uitreiking van de beloningen aan de laureaten van de Prijs van Rome. Bij die gelegenheid bleek dat Lekeu zijn tweede prijs toch aanvaardde. Zie Joris de Bom, 'Ons muzikaal leven', in: De Vlaamsche School, nr. IV (1891), p. 188, gedateerd 25 nov. 1891.
[16] Niet gebeurd. Zie brief 110, noot 10.
[17] Uit Paul Verlaine, 'Art poétique' (opgedragen aan Charles Morice), in: Jadis et naguère (Parijs, L. Vanier, 1885.
[18] Naar het 21ste Nederlandsch Taal- en Letterkundig Congres, dat van 23 tot 26 augustus 1891 te Gent plaatsvond.
[19] J.-K. Huysmans, Là-bas (Parijs, Tresse et Stock, 1891.
[*] 'Dromen aan': naar het Franse "rêver à": peinzen op. Enkele regels verder gebruikt Vermeylen hetzelfde gallicisme.
[20] Citaat niet teruggevonden. In 1893 vinden we dezelfde idee terug in August Vermeylen, 'Aanteekeningen over een hedendaagsche richting', (ondertekend A.V. de Meere), in: Van Nu en Straks, I, nr. 2 (1893), p. 10: "Men heeft weer erkend dat de Geheimnis overal rond ons is en in ons".
[21] Letterlijk luidt het: "En somme il [= le naturalisme] n'a fouillé que des dessous de nombril". Zie J.-K.Huysmans, Là-bas (Parijs, P.-V.Stock, 1908), p. 2.
[22] Niet gebeurd.
