Zaterdag-avond
25 Juli 91
Vooreerst, mijn Gust, 't groote nieuws: Mortelmans heeft zich teruggetrokken uit den concours![1] Hij heeft het einde van den voorbereidenden prijskamp zelfs niet afgewacht, heeft in den loop van de 3n dag zijn klikken en klakken opgepakt en is er van door gegaan. Verschillende redenen. In princiep is hij tegen den prijskamp; 't was aardig hem daartegen te hooren uitbulken vóór eenigen tijd: een smerige boel, een kunstdoodend machien, en verstomperij. Ten tweede heeft hij een hartelijken haat — neen, zoo edel niet, een grondige verfoeiïng voor dien meneer Lebrun waarvan ge spreekt,[2] die hem reeds verleden jaar — aan hem en aan Gilson, zijn intiemen vriend — het leven zoo onaangenaam mogelijk heeft gemaakt. Zoo 't schijnt wist die op voorhand het onderwerp. Maar dit tot daar toe. Hij heeft zich ziek gevoeld, heeft uit den neus gebloed en den 3n dag toen hij zijn preparatief concours[3] ten einde had gebracht — hield hij zijn werk in, dat zeer goed moet zijn, en kwam naar Antwerpen. Hij doet waarschijnlijk nooit meer meê.[4] Ofschoon hij, ik ben er zeker van, tóch den prijs zou gehaald hebben, want de jury is onpartijdig, vooral Gevaert.[5] Lebrun heeft in den voorber[eidenden concours] de 4e plaats gewonnen! De jongste van den hoop is de 1°! (Lekeu)[6]
Hoe vindt ge de Strijd, die drukt dat Mortelmans gebuisd is den voorb[ereidenden concours]!! Een infame leugen! Hij heeft er dadelijk naar geschreven.[7]
'k Zag den kerel nog niet, maar moet hem de beide pollen drukken als ik hem te klauwen krijg. 'k Zal hem ook een kneep geven, in uwen naam, want 'k ben zeker dat zijn heldendaad u gaadt.
[2]
Nu gaat hij "voor 'n goei" optreden. Hij heeft colossale werken liggen. Ge zult van hem hooren. Maar hij wil zich in Antw[erpen] niet laten — executeeren. In Brussel zal hij dus debuteeren met Germania.[8]
Dat hij maar gezond blijve, daar vrees ik erg voor! De dokter heeft aan z'n broer[9] gezegd, dat zijn borst niet veel beteekent. Jammer, duizendmaal jammer. Moeten we een Rodenbach meer hebben?
Hij gelooft zich zeer taai, de goeie kerel, maar hij werkt te veel.
Zijn er nog heldenzielen, Gust?
"Tweede punt der dagorde". (Beweênelak).[*] — Ibsen. — 'k Bezit sedert dezen middag Sarolea,[10] dat ik haast half verslonden heb en straks ernstiger ga rumineeren. Ziet er zeer knap uit, dat boek.
Kerel, wat zijt gij en Dw[elshauvers] en Coremans toch idealisten! Geloof me, ik ken mijn acteurs, en indien ik aan den Volksvijand houd, is 't omdat ik weet dat dit stuk juist is wat van hun krachten mag gevergd worden, zonder dat we 'n al te groote desillusie tegemoet gaan. We hebben tamelijk goede mannenrollen, schoon Frits Bouwm[eester] de plaat heeft gepoetst.[11] Maar vrouwen, ernstige vrouwen ontbreken geheel. Julie Cuypers — denk aan de kleine Patriot[12] — is een monstertje van domheid, met een mooi gezicht.[13] Gij hebt in uw voorlaatsten brief zooveel goeds gezegd van het stuk, dat ik bijna niet noodig acht er op terug te komen. 'k Weet zoo goed als jullie, dat dit werk niet zoo hoog staat als Rosmersholm of Genspenster,[14] maar 1° 't leert Ibsen kennen, het stelt hem , op zeer vereerende wijze, voor aan ons publiek: juist wat we vandoen hebben, we mogen niet afschrikken door duisterheid of vreemdheid; trouwens de artisten zouden zelven niet willen nu; zij ook moeten nog bewerkt, gekneed worden. Ik geloof, tegen u, en Dw[elshauvers] en v[an] Aken in,
[3]
dat het moet pakken op het tooneel. "'t Stuk is maar politiek", het teekent kleinsteedsche toestanden, maar dat is 't wat we juist vooreerst moeten hebben, dat bureel van den Volksbode is een ware satire op onze pers (qui n'y verra que du bleu! — indien niet : goutte); daarbij de figuur van Stockman, zoo'n Max Havelaar, dat is sympathiek, dat sleept meê, — de tegenstelling met den laagdenkenden burgemeesterboer geeft aanleiding tot kapitale scenen (bv. 2n en 4n akt); de passioneele kant ontbreekt, maar dat is juist het nieuwe; en 't stuk trekt er mij des te meer om aan. Gelooft gij niet dat de Volksv[ijand] zoo recht een werk is om Ibsen in te leiden, om voordrachten op te spinnen?
Vijf akten zal voldoende zijn, een stuk in éen akt acht ik niet noodig. Laroche is ook van dit gevoelen. Overigens, vind eens iets?! Een voordracht, den avond zelf, schijnt niet gepast. We moeten dat een paar dagen op voorhand en in een ander lokaal doen.
Komt G[eorges Dwelshauvers] nu zeker? Ik schrijf, na dezen brief aan v[an de] Velde.
Zijt gij tot bekeering gekomen ? — Als G[eorges Dwelshauvers] moet gij en Jaak mee hier zijn, wij noodigen heel de bent uit die we denken waardig te zijn het brood des geestes met Ibsen te eten en wij vergaderen ergens om ernstig onze plannen uiteen te doen. v[an] Aken is verwittigd.
Ik heb daarstraks op mijn kamer gehad: Oscar Halle, kunstschilder van talent, ardent progressiste, die nog meer belooft, een jonge schwärmerische Deutscher, die mij bevalt en me doet denken aan den Stern uit Max Havelaar. Leest zeer veel en denkt nog meer. 'k Heb hem Zingende Vogels gegeven om Antonius te lezen (dat ik hem toch al voorgedragen heb), hij wil uw kennis maken kost wat kost. Uw critiek over l' Essor[15] heeft hem 't speeksel over zijn kin doen loopen van pret. Hij is razend op Rooses, den huisbakken goeien, doorgoeien vent. Och ik laster hem — den correspondentiezaaier!
[4]
A propos, van correspondentie;[16] 'k heb me daar nog niet meê beziggehouden, en ik wanhoop dat ons die gebraden in den mond zullen vliegen.
Laat ons bidden.
Derde punt van de dagorde. (En dan gaan we nor hoêsj, eh, meneêre?[*] 't Is 10 uren !)
'k Zie met pleizier dat ge woedend zijt, maar mijn beschuldiging was zoo vreeslijk niet. 'k Heb mijn geloof in uw litteraire eerlijkheid geen oogenblik verloren, houwe kerel!
Maar 't heeft me drommels gespeten, dat er geknaagd is geworden aan dingen waarmeê ik sedert een groot jaar overal meê gedweept en gepraald heb.
Uw Openingsballade b.v.[17] Lees eens de Ouverture van de Jeune Belgique, 2e jgg, van Max Waller,[18] geloof ik, en neem mij dan niet kwalijk, dat dat prachtig stuk u zoo geïmpressioneerd heeft.
Gij zijt toch altijd een onverbeterlijke lezer van de Jeune Belgique geweest? Een zonde, waarvoor ik graag absolutie geef, want ik ben het thans ook (van de 1° j[aar]g[an]g[e]n w[el te verstaan], de laatste deugen niet meer).
Met Giraud weet ik niet meer wat ik bedoelde, niet dat bleeke Pieroken, dat gij niet anders dan als een pastiche van G[iraud] hebt doen doorgaan.[19] 't Is wat anders.
Van Gilkin was 't de Damnation de l'Artiste[20] e.a. die in de 2n jgg. staan, alsook van Verhaeren les Vieux Maîtres.[21]
Had ik maar zulke voorbeelden nagevolgd! Kost gij mij maar eens verwijten zulke geniale reminiscenties gehad te hebben lijk gij.
Er is toch nog zooveel van u Gust dat recht blijft. Bijv[oorbeeld] hangen nog altijd in mijn geheugen die "lappekens aaneen genaaid voor 't liefken" Heugt u dien winter avond nog? Ach 'k ben zoo droef...[22]
Dat heeft me toen gesmaakt — en nu nog — als een glas van die
[5]
zeldzame likeur, waarvan gij altijd spreekt, als gij zonsondergangen drinkt.
Bah, wees niet boos; wat ik u zei was zoo goed, zoo eerlijk gemeend. Dadelijk gevoeld, dàdelijk geschreven. 'k Heb u te lief (ja meneer !) — dank u, dank u ! — om u dat niet te zeggen.
Ontworstelen wij ons uit het pak van ons jongelingslectuur — wilt gij dat ik u nooit meer iets zeg? 'k Zal 't tòch doen!!
Toe houwe hier is ne pol
van [[In plaats van een handtekening staat een halve maan getekend met een kaartje waarop de volgende woorden zijn geschreven: 'Mane de Bom dringend'.]]
Dag
Annotations
[1] Bedoeld word de Prijs van Rome voor muziek, 1891.
[2] De Gentenaar Paul Lebrun werd inderdaad laureaat voor 1891 met zijn cantate Andromède. Zie ook brief 124, noot 15. Het was de derde en laatste maal dat Lebrun aan de wedstrijd kon deelnemen. In 1887 en 1889 behaalde hij telkens een tweede prijs; in 1889 was dat samen met Lodewijk Mortelmans. Zie Joris de Bom, 'Ons muzikaal leven', in: De Vlaamsche School, nr. IV (1891), p. 172.
[3] De voorbereidende proef bestond uit een fuga voor groot orgel en de Salve Regina voor orkest en koren. Zie Het volksbelang van 25 juli 1891.
[4] In 1893 dong Mortelmans nochtans opnieuw naar de Prijs van Rome. Hij behaalde de eerste prijs met zijn cantate Lady Macbeth. Zie J.L. Broeckx, Lodewijk Mortelmans. Een Van-Nu-En-Strakser der muziek (Antwerpen, Brussel, Gent, Leuven, De Standaard Boekhandel, 1945), p. 15-16.
[5] De jury bestond uit François Gevaert, Jean-Théodore Radoux, Adolphe Samuel, Jan van den Eeden, Emile Mathieu en Peter Benoit, respectievelijk de directeurs van de conservatoria te Brussel, Luik, Gent, Bergen, van de Muziekacademie te Leuven en van de Vlaamsche Muziekschool te Antwerpen.
[6] Bedoeld wordt Guillaume Lekeu uit Verviers, die 21 jaar was. Hij behaalde uiteindelijk de tweede prijs samen met Carl Smulders uit Maastricht. Zie ook brief 124, noot 15.
[7] In 1891 bestonden meerdere bladen die De strijd heetten. Zo was er een tijdschrift met die naam uit Gent, een liberaal vooruitstrevend dagblad dat bestond van 1889 tot 1894 (zie E. Voordeckers, Bijdrage tot de geschiedenis van de Gentse pers. Repertorium (1667-1914) (Leuven, Parijs, Beatrice Nauwelaerts, 1964) en een "dagblad van de vooruitstrevende Vlaamsche liberalen van heel België" dat vanaf juli 1889 vanuit Antwerpen werd verspreid. Zie De voorwacht van 30 juli 1889. Van het Gentse blad werden geen nummers uit juli 1891 teruggevonden; het Antwerpse blad blijkt intussen helemaal onvindbaar.
[8] Lodewijk Mortelmans, Germania. Symfonie voor groot orkest. In 1891 bekroond met de eerste prijs van de Koninklijke Academie van België. Voor meer gegevens, zie brief 196, noot 10.
[9] Wellicht zijn oudste broer, de latere kunstschilder Frans Mortelmans.
[*] 'Beweênelak': om bij te wenen. Misschien een allusie op de Antwerpse Poesje-taal. Zie ook brief 35 (1890), noot 5.
[10] Charles Sarolea, Henrik Ibsen. Etude sur sa vie et son oeuvre (Parijs, Librairie Nilsson, 1891).
[11] Frits Bouwmeester was op dat ogenblik waarschijnlijk nog steeds verbonden aan Schouwburg Van Lier in Amsterdam. Zie ook brief 119, noot 4.
[12] Julius Hoste (Sr.), De kleine patriot. Vaderlandsch drama in 4 bedrijven. Muziek van Karel Miry, Gent, Ad. Hoste, 1889. Het stuk werd speciaal voor Julia Cuypers geschreven. Zie Georges Boelens, 'Julia Cuypers', in: La libre critique, 3de reeks, VII, nr. 7 (1897), p. 1-2.
[13] August Monet, 'Julia Cuypers. Persoonlijke herinneringen', in: De nieuwe gazet (16 april 1952) stelt het zo : ""Cerebraal" is deze begenadigde kunstenares nooit geweest. Ibsen was niets voor haar, maar Sudermann en zelfs Hauptmann "lagen" haar uitstekend".
[15] August Vermeylen, 'Brusselsche kroniek. De XIVde tentoonstelling van "L'Essor", in: De Vlaamsche School, nr. III (1890), p. 93-95. Gedateerd 26 mei 1890.
[16] N.a.v. het 21ste Nederlandsch Taal- en Letterkundig Congres te Gent.
[*] 'En dan gaan we nor hoêsj, eh, meneêre': dialekt uit de Denderstreek voor 'en dan gaan we naar huis, hé mijnheer'
[17] August Vermeylen, 'Onze ballade. Openingsstuk voor dikke trommel', in: Jong Vlaanderen, I, nr. 1 (zondag 29 sept.1891), p. 1. Niet ondertekend. Zie ook August Vermeylen, (Verzameld Werk, I, p. 488-489.
[18] [Max Waller?], 'Ballade d'ouverture', in: >La jeune Belgique, III, nr. 1 (1883-1884), p. 5-6. Niet ondertekend. Daarin wordt het motto "Ne crains" gelanceerd. Naar vorm en geest vertoont dit stuk inderdaad een grote overeenkomst met Vermeylens Onze ballade.
[20] De meeste gedichten uit Iwan Gilkin, La damnation de l'artiste (Brussel, Edm. Deman, 1890) waren reeds vooraf gepubliceerd in La jeune Belgique, verspreid over de jaargangen I tot VIII (1881-'82 tot 1889). Meer, speciaal in de 2de jaargang verschenen 'Stercoraires' (p. 63) en 'Mer rouge' (p. 413).
[21] De Bom bedoelt wellicht de uitvoerige bespreking van Albert Giraud, 'Les Flamandes. Poésies, par Emile Verhaeren', in: La jeune Belgique, II (1882-'83), p. 109-115, waarin o.m. het gedicht 'Les vieux maîtres' in zijn geheel aangehaald wordt (p. 111).
[22] Dit is een allusie op August Vermeylen, 'Winter-cyclus. Eene reeks aaneengenaaide prozalapjes', in: Jong Vlaanderen, I, nr. 5 (zondag 24 nov. 1889), p. 25. Zie ook August Vermeylen, Verzameld Werk, I, p. 479-498.
