Antwerpen 4/9 91
Waarde Vriend,
Hartelijk dank voor uwen brief.[1]. Ik kan uw Ibsiaansch Credo dat wie alleen staat de sterkste is niet aannemen.[2] Integendeel, en gij bewijst het door uwen brief: wij moeten naast elkander staan en trouw samen werken. Indien het Gentsche Congres[3] mijn voorstel[4] verworpen hadde ware het een ramp geweest. Ik heb voor het oogenblik veel te doen, ik heb geantwoord aan Etoile Belge voor Brussel, Flandre libérale voor Gent, nu ga ik aan l'Opinion antwoorden.[5] Ik heb aan Hoste geschreven[6] om hem te vragen mijn redevoering in brochure uit te geven met vertaling en aanhangsels.[7] Ik heb voor het oogenblik vooral statistieken noodig. Wees zoo goed mij die te bezorgen voor Antwerpen, hiertoe zijt gij wel in staat[.][8]
Hoeveel uren worden er nu in onze Gemeentescholen aan het Fransch besteed; hoeveel in onze vrije scholen? Hoe was dit vroeger.[9]
Gelief mij uwe inlichtingen zoo spoedig mogelijk te laten geworden en wees hartelijk gegroet
Max Rooses.
Annotations
[1] Niet teruggevonden.
[2] Deze opvatting wordt verkondigd door Dr. Stockmann, de hoofdpersoon van een toneelstuk van Henrik Ibsen, En folkefiende (Kopenhagen, Gyldendalske boghandels forlag, 1882), waarvan de Nederlandse vertaling bezorgd werd als: Een vijand des volks. Tooneelspel in 5 bedrijven, vertaald uit het Noors door Ida Donker, 's-Gravenhage, A. Rössing, 1883.
De Bom, die destijds een studie over Ibsen en zijn werk voorbereidde en ook de vertaling van En folkefiende ondernam met het oog op een opvoering hiervan in de Cirkschouwburg te Antwerpen, noteerde deze gedachte in zijn notitieboekje. Zie Emmanuel de Bom, Aanteekeningen XI, april 1891 (bezit AMVC), p. 13.
[4] Dit voorstel luidde: geen tweede taal in de lagere scholen van België. Rooses begon zijn uiteenzetting over dit onderwerp met te verwijzen naar vroeger verschenen polemieken in verband hiermee, o.m. in Het volksbelang en De toekomst. Zie brief 13, noot 8 (1890). Het Gentse congres aanvaardde het voorstel van Rooses unaniem. Zie de Handelingen van het XXIste Nederlandsch taal- en letterkundig Congres (Gent, A. Siffer en J. Vuylsteke, 1892), p. 269.
[5] Op het ogenblik dat de brief van 4 sept. 1891 geschreven werd, was reeds het eerste antwoord van Rooses op aanvallen tegen zijn voorstel verschenen, in het nummer van 29 augustus 1891 van La Flandre libérale. Dit antwoord, dat gedateerd was op 28 aug. 1891, werd integraal afgedrukt in De taalstrijd, dl. VIII, nr. 9 (1 nov. 1891), p. 214-216. Op 31 augustus 1891 had Rooses een tweede maal op de aantijgingen in La Flandre libérale gerepliceerd, een antwoord dat opgenomen werd in het nummer van 2 september 1891 en eveneens volledig overgenomen werd in De taalstrijd, dl. VIII, nr. 10 (1 dec. 1891), p. 228-231. De polemiek tussen Rooses en La Flandre libérale kwam ook in L'opinion aan bod.
De krant besprak Rooses' ingezonden brieven en publiceerde er zelfs fragmenten uit (zie L'opinion van 31 aug. 1891, 2 en 3 sept. 1891). L'opinion viel, net als La Flandre libérale en L'étoile belge, Rooses' standpunt erg aan, ervan uitgaande dat het leren van een tweede taal in de lagere school, in tegenstelling tot wat Rooses meende, wél bevorderlijk was voor de algemene cultuur en de kansen op welslagen in een maatschappij waarin het Frans toonaangevend was.
Rooses' reacties (zie de brieven van 5, 8, 10 en 12 sept. 1891) bleven niet uit; zie L'opinion van 7, 9, 11 en 14 sept. 1891). Dat de discussie steriel bleef, hoeft geen betoog: voor de grond van de zaak, namelijk de minderwaardige positie van de Vlaming in een gemeenschap waarvan de economische en culturele elite verfranst was, hadden deze Franstalige kranten geen oog.
Een positieve reactie evenwel, die de redelijkheid van Rooses' standpunt beklemtoonde, vonden we in Léon Goemans, 'La question flamande. La proposition Max Rooses au XXIe Congrès néerlandais de Gand', in: La revue belge, IV, nr. 82 (15 sept. 1891).
[6] Een brief van Hoste werd niet teruggevonden.
[7] Rooses' redevoering op het Congres verscheen eerst in Het Nederlandsch museum. In het 'woord vooraf' zei Rooses dat hij haar aan het oordeel van het publiek wilde onderwerpen en een uitvoerig antwoord wilde geven op de tegenargumenten op zijn voorstel. Zie Max Rooses, 'Het Fransch in de lagere scholen van Vlaamsch België. I. Redevoering uigesproken in het XXIste Nederlandsch Taal- en Letterkundig Congres. II. Mijn voorstel tegen zijn bestrijders verdedigd', in: Het Nederlandsch museum, 4de reeks, dl. II (1891), p. 257-276 en 321-347. Deze rede verscheen ook in brochurevorm: Max Rooses, Het Fransch in de lagere scholen van Vlaamsch België (Gent, C. Annot-Braechman, Ad. Hoste opv., 1892).
[8] Wellicht ging Rooses ervan uit dat De Bom hiertoe competent was omwille van de bijdragen die hij i.v.m. het onderwijs leverde in Noord en Zuid (1886) onder het pseudoniem "Mob". Zie de artikelenreeks van Emmanuel de Bom, 'De Vlaamsche schoolbeweging', in: Noord en Zuid (1, 11 en 18 dec. 1886), p. 1-2.
Het is ook mogelijk dat Rooses een allusie maakte op de vorige baan van De Bom, die van september 1887 tot 1 mei 1891 werkte op het 'derde bureel' van het Stadhuis, waaronder het openbaar onderwijs ressorteerde. Zie brief 31. Verder zou De Bom ook van de situatie in de onderwijssector op de hoogte zijn via zijn twee broers, Willem en Joris. Willem gaf sedert 1881 les in de betalende jongensschool nr. 2 in de Van Maerlantstraat en Joris onderwees sedert 1886 in de lagere gemeenteschool nr. 1 op Kipdorp 32. Zie A. van Laer, Geschiedenis van het openbaar onderwijs te Antwerpen sedert 1872, dl. III (Antwerpen, De Sikkel, 1939), p. 257, nr. 321 en p. 275, nr. 430.
[9] Zie hierover R. Beckers, 'Het Fransch in de lagere scholen te Antwerpen omstreeks 1890', in: Antwerpen, tijdschrift der stad, XXII, nr. 3 (september 1976), p. 170-180.
