Ant[werpen] 17/1 90
Waarde Vriend,
Ik geloof dat gij heel goed kunt laten aan Teirlinck te antwoorden. Ik denk gunstig over Molleke.[1] Ik keur natuurlijk het tendenzachtige af in het werk, maar dit daargelaten is het goed verteld en voor mij het beste wat T[eirlinck] alleen voortbracht.
Wat Billiet betreft. Ik heb hem gesproken over uw artikel. Hij vindt het te lang, maar beloofde toch het op te nemen.[2] Wanneer zegde hij niet. Hij zag er dien dag nog al slecht geluimd uit en ik had maar een paar minuten om met hem te spreken. Hij zegde mij dat hij geen boeken noch tijdschriften meer ontvangt en dat wat men hem vroeger zond nu in uwe handen komt en blijft. Voor hetgeen hij er mee deed, begrijpt men dat men verkiest het u te zenden[.]
Wat uwe artikels aangaat, ik moet u daar eens over spreken. Gij en V[an de Venne] zoudt moeten leeren dagbladartikels schrijven.[3] Dit is iets anders dan verhandelingen. Het moet kort, treffend en pittig zijn. Men heeft dit zoo niet van eerst af, en krijgt het soms nooit, maar het is wel de moeite waard er zich op toeteleggen, daar het een kwestie is van bruikbaar te zijn of niet te zijn.
Ik moet bij de eerste gelegenheid heel de zaak nog eens met B[illiet] en met J[an van] Rijswijck bespreken.[4] V[an] Doeselaer heeft aangenomen te pogen den vrede tusschen hem en B[illiet] te herstellen opdat voortaan het Ned[erlandsch] Tooneel in den K[oophandel] besproken worde[.][5]
Hartelijk gegroet
Max Rooses.
Annotations
[1] Emmanuel De Bom, 'Molleke! Drij novellen door I. Teirlinck', in: De Vlaamsche School, nr. II (1889), p. 189. Samen met de novellen Arme vleermuis! en Van stekelke en stekelinneke! verscheen het in 1889 te Rotterdam bij P.J. Verlooy. Ze verschenen eerder ook reeds als feuilleton in De Vlaamsche kunstbode, XVII (1887), p. 145-165 en p. 193-215, waarin ze gedateerd en gelokaliseerd werden als 'Molenbeek, Brussel, 1886'. De Bom liet zich in zijn artikel in De Vlaamsche School vrij ongunstig uit over deze novellen en noemde Molleke! een mislukking.
[2] Welk artikel Rooses hier bedoelt, kon niet achterhaald worden. Wellicht heeft Paul Billiet dit artikel toch niet geplaatst in de Koophandel van Antwerpen, want het eerste dat De Bom daarin publiceerde was een bespreking van de tiende en elfde aflevering van het Nederlandsch museum, in de rubriek 'Kunst– en letternieuws' (5 februari 1890). Meteen kondigde hij het verschijnen aan van het tijdschrift Land en volk. Van de gerecenseerde nummers was op 17 januari echter nog maar alleen de tiende aflevering van het Nederlandsch museum verschenen, zodat het in de brief vermelde artikel onmogelijk kan slaan op dat van 5 februari. Het volgende artikel van De Bom verscheen in de Koophandel van Antwerpen op 11 februari 1890 ter gelegenheid van het jubileumfeest van W.F.G. Nicolaï, dat op 21 februari 1890 zou plaatsvinden, en komt dus evenmin in aanmerking.
[3] I.v.m. Jef van de Venne en zijn debuut in de journalistiek, zie brief 3, noot 2. Van de Venne had Emmanuel de Bom een artikel van hem over de Bode van OLV van het H. Hart van Averbode gezonden, opdat die het zou doorsturen naar Max Rooses, ter bemiddeling bij Paul Billiet om het in de Koophandel van Antwerpen te plaatsen. Zie de ongedateerde brief van Emmanuel de Bom aan Max Rooses (waarschijnlijk eind 1889) in het AMVC (B708, 30939/87).
[4] De 'zaak' betreft de toestand en het bestuur van de Nederlandsche Schouwburg te Antwerpen, waarvan Frans van Doeselaer sedert 1882 de directie waarnam. Reeds in 1886 kloeg De Vlaamsche kunstbode over de slechte gang van zaken en hekelde het de vertoning van 'draken' door de Nederlandsche Schouwburg van Antwerpen (jrg. VXVI (1886), p. 233).
Emmanuel Rosseels, lid van de Antwerpsche tooneelraad, stelde tijdens het twintigste Nederlandsche taal– en letterkundig congres (Amsterdam, 1887) de exploitant aansprakelijk voor deze gang van zaken. Al die jaren voerde Paul Billiet een heftige polemiek in de Koophandel van Antwerpen tegen de directie van de Nederlandsche Schouwburg, die volgens hem de kunst verkrachtte. Zie onder meer de Koophandel van Antwerpen van 16 februari 1889, p. 1.
Het verslag over het toneeljaar 1889–1890, dat de toneelcommissie onder het voorzitterschap van Jan van Rijswijck voor de gemeenteraad opstelde, constateerde én het 'vreemde' repertorium én het feit dat Frans van Doeselaer met verlies werkte. Zie het Gemeenteblad van 1890 (tweede halfjaar, p. 122). Van Doeselaer, die voorheen door de toneelcommissie op de vingers getikt was, had bij Rooses het opvoeren van 'draken' trachten te verantwoorden door te wijzen op financiële tekorten; zie zijn brief aan Rooses van 20 oktober 1889 in het AMVC (D573, 30976/94).
In de zittingen van het Antwerpse Taalverbond van 10 en 31 oktober 1889 hekelden Emmanuel Rosseels, Gustaaf de Lattin, Pol de Mont en Bernard Bolle zowel het repertorium als de gebrekkige opvoering, de keuze van de muziek tussenin, de kostumering enz. Een commissie tot nadere studie van de toestand werd opgericht, met als leden Rosseels, De Mont, De Lattin en Hendrik Baelden. Deze commissie, die in de schoot van het Antwerpse Taalverbond was opgericht, zou vervolgens verslag uitbrengen aan de Tooneelcommissie, waarvan de meeste leden ook lid van het Taalverbond waren: Jan van Rijswijck, Jan Florus, Nicolaas Jan Cupérus, Frans Gittens, Emmanuel Rosseels en Max Rooses. Zie het Verslagboek Volkskunde (p. 47-57) in de documentatie over het Taalverbond, (AMVC (T106/D).
Paul Billiet publiceerde dit verslag van de toneelcommissie van het Taalverbond aan de Tooneelraad van Antwerpen in de Koophandel van Antwerpen (22–23 december 1889), p. 1. Bij al de grieven aan het adres van het bestuur werd ook gesuggereerd dat het 'caveau' (drinkhuis) terug bij de schouwburg diende te worden gevoegd, als meerdere bron van inkomsten voor de directie en tot groter gemak van het publiek. Tegen de uitbating van het 'caveau' door de schouwburgdirectie verzette Paul Billiet zich ten zeerste, want volgens hem zou deze het kunstdoel verwaarlozen ten voordele van de exploitatie van het 'caveau'.
[5] De vrede tussen Frans van Doeselaer en Paul Billiet zou echter niet zo vlug getekend worden. Zie Billiet, Hoe en door wie het Nederlandsch tooneel en de Vlaamsche opera te Antwerpen gesticht werden (Antwerpen, G. Janssens, 1918), waarin de tribulaties tussen Paul Billiet en Van Doeselaer naar aanleiding van de inrichting van de lyrische drama's in de Nederlandsche Schouwburg van Antwerpen weergegeven worden.
In de Koophandel van Antwerpen verschenen in het toneeljaar 1889–1890 geen besprekingen van toneelopvoeringen in de Nederlandsche Schouwburg, terwijl de opvoeringen in de Théâtre Royal, het Théâtre des Variétés en de Scala wel besproken werden. Wel werden vanaf het toneeljaar 1890–1891 de lyrische drama's besproken, maar de wrijvingen tussen de directie van de Nederlandsche Schouwburg en de redactie van de Koophandel van Antwerpen bleef aanhouden. Zie de Koophandel van Antwerpen van 4 september 1890 (p. 3), 18 september 1890 (p. 3), 20 september 1890 (p. 3) en 26 september 1890 (p. 3).
