17.1.92.
[1]
Of 't u verbazen zal, Waarde, van mij eenige regelen te ontvangen, nu nog al?! Met opzet zet ik achter deze woorden twee zinteekenens éen vraag- & éen uitroepingsteeken, overtuigd, dat de zin van beide in dit gevalletje volkomen gewettigd is.
Vooreerst stel ik het op prijs, u het bewijs te kunnen leveren, dat ik nog altijd & ondanks álles de oude ben, dat wil zeggen, wél ontvlambaar als buskruit & overkokend als melk, maar in den grond de goede, oprechte, laat mij zelfs zeggen, hartelijke jongen, welken gij, zoo ik mij omtrent mijn eigen Wenigkeit niet teenemaal vergis, altijd in mij ontmoet hebt.
Ten tweede....! Ik zou het bijna voor een ramp houden, moesten een door anderen overdreven, door mij zelf, onder den invloed van dát overdrijven, misschien een oogenblik lang overschat paar misverstandjes,[2] tusschen mij — die het met onze jonge kunst dan toch zoo hartelijk goed meen, dat zeker niemand wel zal durven beweren, er meer voor over te hebben, gedaan te hebben, nóg voor te doen! — en éenen enkelen der jongeren, aan welke mijn eigen voorbeeld, raad en aanmoediging wellicht éen uwer of wat welkom of nuttig waren, veete, neen, dát ware toch al te veel, voor zóo luttel! maar alleen onverschilligheid doen ontstaan.
Ik hoef u niet te zeggen, dat ik al te veel opheb met het streven van die, eilaas zoo weinig talrijk wezenlijk begaafden, — 'nen Buysse, 'nen Franck, 'nen Vermeylen, 'nen de Bom, 'nen M[aurits] Sabbe, — welke nog...? eilaas!! eilaas!! eilaas!!!; dat ik al te innig overtuigd ben, hoe wij alléen mits onderlinge sympathie, zoo al niet mits wederkeerigen steun, op den duur
[2]
iets duurzaams zullen kunnen tot stand brengen in dit land, om niet met meer dan pijn te denken aan een scheiden als ik hooger bedoelde...
Scheiden thut Weh! vooral, als men van wat beters heeft durven droomen, en het gesprek dat ik — een tijd geleden — bij het verlaten van een — 'k weet niet meer welk — vergadering met u had, kan u tot bewijs dienen, dat juist ik zoo'n droom gehad heb. Over dezen droom nu wilde ik u vandaag wat vertellen, en wel naar aanleiding van het plan, dat gij zelf mij Donderdag hebt meegedeeld.
Ik vrees, namelijk, dat het bestuur van het Verbond van Kunsten & Letteren, Arenbergstraat, er nooit zal in toestemmen, aan een kring, die ándere leden bevat dan die van den Cercle zelf, het gebruik zijner zalen af te staan. Onder de leden zelven van het Verbond zoo'n kring stichten?[3] Zou dat kunnen, dunkt u? 'k Geloof het niet. In de Nederl[andsche afdeling] zijn al even veel philistijnen als in de Fransche.... Buiten J[an] Adriaensen, Rooses, Buschmann, en misschien nog éen of twee, ken ik er geene, ik bedoel: onder de leden der Ned[erlandsche afdeling], die met ons zouden meegaan... mogen eerst, willen ten tweede!! kunnen, vooral nog!!!
Mijn plan is u bekend!
Eene vereeniging, met een titel in den aard van Als Ik Kan, wij willen, Wees u zelf, Excelsior, hebbende tot doel 1° in klein comité van enkel werkende, d.i. rechtstreeks aan kunst doende leden, de beoefening van alle vakken der kunst & 't voorlezen & toonen & ten gehoorbrengen van proeven; 2° in ruimer kring van alle, ook gewone leden, artistieke propaganda onder alléen het beschaafde deel der Vl[aamsche] burgerij....
Als werkende l[eden] zouden alleen werkelijke, d.i. kunnende artisten worden aanvaard; als gewone d.i. hoorende leden, beschaafde, door de kunnenden uit te kiezen personen, die een zekere som, tot huring & versiering van een mooi & welgelegen lokaal, zouden storten.
De kern zou kunnen gevormd worden door: voor de beeldende
[3]
kunsten, mannen als Claus, Verstraete, Luyten, Mertens, Larock, voor de muziek: Blockx, Wambach, Keurvels, Mortelmans, Mariën, Lenaerts voor de dramatiek: Laroche, Dilis, en als het kan een paar talentvolle dames-artisten, voor de letteren: dela Montagne, Smits, E[mmanuel] de Bom, Louis Franck, Pol de Mont ..... Uitgelezen karakters uit Brussel, Gent, elders nog, zouden wij ons toevoegen: zoo, voor ons vak: Buysse, Vermeylen, Stijns, voor de schilder- en beeldhouwkunst, Lambeaux, Struys, Baertsoen, Mej[uffer Louisa] de Hem, Frederic, Montald, Khnopff, enz..; voor de muziek: Tinel, Mestdagh, Gilson, enz..
Met enthusiasme, natuurlijk, zouden wij de medewerking van mannen als Rooses, Benoit, Antheunis, de Geyter, aanvaarden.
Openbare zittingen, d.i. voor álle leden en voor invités, misschien, zouden zoo dikwijls mogelijk plaats hebben: voordrachten, lezingen, muziekuitvoeringen, kunstbeschouwingen, zelfs een toneelopvoering, konden 't programma uitmaken. Alles wezenlijk artistiek en alles wezenlijk onbesmet van allen mercantielen of philistijnen-geest. Lieten de middelen of de omstandigheden het toe, dan zouden ook Noord-Nederlanders, Couperus, v. Nouhuys, Netscher, enz., worden uitgenoodigd.
Laten wij — elk van zijn kant — over het plan nu eens rijpelijk "binnengaan". Van zelfs spreekt het: zeer veel zal, in ons oorspronkelijke opvatting, nog gewijzigd worden, eer wij tot iets geraken. Dit is echter alleen kwestie van tijd. Op willen komt het aan! Kunnen — dat doen de hooger gemelde krachten heel zeker.
Schrijf mij nu eens over uw plan, opdat ik met het mijne vergelijke. Spreek er van, als gij hen ontmoet, met Luyten, Larock, enz., en vertel me dan eens, hoe het er mee staat.
Voor éen ding dient opgepast: van clericale hoorenden! Daarmee is niets aan te vangen.... Dan ligt de muze van eerstaf aan banden: dit vooral moet vermeden! Niet? Jammer, maar onvermijdelijk zóó!
Tenslotte, in afwachting u te lezen,
van harte!
Pol de Mont
Annotations
[1] Hoewel afkomstig uit de nalatenschap van August Vermeylen, blijkt uit de inhoud van deze brief en uit die van brief 18 dat dit hoogstwaarschijnlijk een brief is aan Emmanuel de Bom, die ter kennisgeving van de inhoud bij Vermeylen terechtkwam. Zie ook brief 24, noot 6 en brief 29, noot 10.
[2] Over misverstanden en onenigheid tussen Pol de Mont en de jongere generatie, zie brief 177 (1891), noot 2, noot 4 en noot 5. In brief 187 (1891) vraagt Vermeylen aan De Bom of Pol de Mont boos is op hem, n.a.v. het beruchte artikel van Simons over de Vlaamse Beweging in De Gids. In brief 203 (1891) noemt hij De Mont nog als mogelijke medewerker in een met De Bom op te richten tijdschrift dat Vrije Kunst zou gaan heten.
[3] Het bleef bij een droom. In de verslagen en documenten van de Cercle Artistique troffen we niets aan dat de oprichting van deze kring door De Mont laat vermoeden.
